Dysleksja rozwojowa to zaburzenie związane z trudnościami w nauce czytania i pisania mimo normalnej inteligencji, stosowania odpowiednich metod nauczania, sprzyjających warunków społeczno-rozwojowych. Dysleksja rozwojowa dzieli się na:
a) dysleksję, czyli trudności w czytaniu,
b) dysgrafię, czyli trudności w czytelnym pisaniu,
c) dysortografię, czyli trudności w prawidłowym pisaniu ortograficznym.
Problem jest bardzo poważny, gdyż w zasadzie każdy nauczyciel ma szansę spotkać się z dzieckiem dyslektycznym. Jest to prawidłowość statystyczna. W każdej klasie 25 osobowej z reguły jest jedno takie dziecko, a czasem i więcej. Problem dysleksji prawdopodobnie istnieje odkąd istnieje pismo, tzn. od kiedy ludzie zaczęli posługiwać się pismem w porozumiewaniu się ze sobą.
Po raz pierwszy dysleksję opisano ponad 100 lat temu. Dokonał tego angielski lekarz okulista Morgan, który 7 listopada 1896 roku opisał przypadek 14-letniego chłopca, który nie mógł nauczyć się czytać mimo normalnej inteligencji. Przyczyny jej powstawania są wielorakie. W 30 % przypadkach jest to proces dziedziczny, który 4-krotnie częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt. Dlaczego? Najnowsza koncepcja w tej dziedzinie wskazuje na rolę hormonu męskiego testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców w okresie płodowym modeluje rozwój mózgu wywołując dysleksję. Następuje sprzężenie genu Y, który decyduje o płci męskiej i jest przekazywany po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Przyczyną dysleksji może też być nieprawidłowy przebieg ciąży lub porodu. Wiele wcześniaków jest dyslektykami. Dysleksja rozwojowa nie jest chorobą. Spowodowana jest zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych związanych z centralnym układem nerwowym. Nie wynika z wad narządów zmysłu, schorzeń neurologicznych, uszkodzeń narządów ruchu czy zaniedbań środowiskowych i pedagogicznych. Dysleksja związana jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem analizatorów kory mózgowej. Analizator ruchowy odpowiada za stronę kinestetyczno - ruchową pisania. Z analizatorem słuchowym związany jest słuch fonematyczny. Tu zapamiętywane są dźwięki mowy czyli fonemy. W korowej części analizatora wzrokowego zapisywane są kształty liter. Aby dziecko umiało prawidłowo czytać i pisać, w korze mózgowej musi być wytworzony układ czynnościowy między tymi analizatorami. Zaburzenia pracy któregoś analizatora prowadzą do trudności w czytaniu lub pisaniu.
Zaburzenia w korowej części analizatora wzrokowego powodują wadliwą analizę i syntezę wzrokową. Dziecko źle odzwierciedla kształty liter, myli litery podobne, różniące się drobnymi elementami graficznymi. Przy przepisywaniu opuszcza litery lub cząstki wyrazów, gubi drobne elementy, robi uporczywe błędy ortograficzne. Dziecko takie ma kłopoty w rozplanowaniu zapisu na stronie zeszytu, często przestawia litery lub całe cząstki wyrazów. Zbyt długa koncentracja nad rozpoznawaniem liter i syntezą wyrazów powoduje, że dziecko nie może opanować techniki czytania. Aby wybrnąć z tej sytuacji zgaduje podczas czytania znaczenie wyrazów lub uczy się czytać na pamięć. Te bardziej inteligentne potrafią długo maskować się. Dzieci takie przekręcają końcówki, odczytują niedokładnie, mają trudności ze zrozumieniem tekstu. W starszych klasach dalej czytają wolniej od swoich rówieśników, czytanie je męczy. To wiąże się z trudnościami w uczeniu się innych przedmiotów, szczególnie matematyki, gdzie najpierw trzeba zrozumieć tekst, a potem wykonać obliczenia i rysunki. Zaburzenia percepcji wzrokowej mogą też być przyczyną trudności w takich przedmiotach jak: zajęcia plastyczne (rysunki są ubogie w szczegóły, mają zakłócone proporcje i stosunki przestrzenne ), geografia (orientacja na mapie), geometria (brak wyobraźni przestrzennej), języki obce.
Zaburzenia korowej części analizatora słuchowego ujawniają się zwykle pod koniec pierwszej klasy lub na początku drugiej. Objawy to uporczywe literowanie bez syntezy wyrazu, przekręcanie wyrazów, zgadywanie, zamiana, opuszczanie głosek lub sylab, czytanie nierytmiczne, powolne tempo czytania. Najpoważniejsze trudności występują jednak podczas pisania ze słuchu. Dyktanda dla takiego dziecka są zlepkiem przypadkowych liter, sylab, zniekształconych wyrazów. Zaburzeniom percepcji słuchowej towarzyszy zwykle słaba pamięć słuchowa, dlatego dzieci takie z trudem uczą się tabliczki mnożenia, wierszy i wszelkich ciągów słownych. Problemem są też języki obce.
Zaburzenia korowej części analizatora ruchowego powodują obniżenie percepcji i szybkości ruchów docelowych. Dzieci z tym zaburzeniem piszą wolno i brzydko. Litery są nierówne, wykraczają lub nie dochodzą do linii. Przy pisaniu często występują współruchy czyli dodatkowe ruchy nogami, tułowiem, szyją, językiem. Wadliwa regulacja napięcia mięśniowego sprawia, że dziecko zbyt słabo lub zbyt mocno naciska pióro. Niekiedy nacisk jest tak silny, że dziecko rozrywa kartkę zeszytu. Dzieci te często łamią przyrządy do pisania i niszczą zeszyty. Zwracanie dziecku uwagi, ponaglanie, ośmieszanie i karanie powoduje efekt odwrotny od zamierzonego – wzrost napięcia emocjonalnego wpływa na wzrost napięcia mięśniowego skutkiem czego wyniki pracy sącoraz gorsze. Konsekwencje takiego postępowania to zniechęcenie dziecka do pracy, unikanie znienawidzonych zajęć a często pojawienie się reakcji nerwicowych i negatywnych postaw emocjonalnych.
O czym należy pamiętać, gdy jest się rodzicem dziecka dyslektycznego?
1. Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.
2. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że to zmobilizuje je do pracy.
3. Nie łudź się, że dziecko samo z tego wyrośnie, weźmie się w garść, przysiądzie fałdów lub że ktoś je z tego wyleczy.
4. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i że skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
5. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko: jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skontaktuj się z pedagogiem szkolnym.
8. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
- zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
- korzystajz fachowej literatury,
- bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiemi towarzyszem swojego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ale za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem stała się przyjemna dla was dwojga.